Efsane Başkan İhsan ŞEN ve Halıcılık

Başçiftlik'in ilk Belediye Başkanı İhsan ŞEN‘in yörenin ekonomisi canlandırma talepleri karşısında dönemin Tokat valisi Yusuf YAKUPOĞLU’nun desteğiyle 1970'lerde başlayan Halıcılık, 1980'den sonra artık Başçiftlik okul haline geldi. Halıcılık ile Başçiftlik’in şehircilik alt yapısı oluştu, eski yapılardan yerine betonarme çok katlı evlere, evlerdeki çul çeçim-kilim yerini halıya bıraktı, mobilya ile tanışıldı. 1984'den başlayarak 5 yıl üst üste yapılan Başçiftlik Halı ve Spor Festivalleri ile Başçiftlik geniş kitlelere tanıtıldığı dönemin izleri 3. bölümle sizlerle...

1970 yılında Başçiftlik Belediye Başkanı İhsan ŞEN‘in yörenin ekonomisi canlandırma talepleri karşısında dönemin Tokat valisi Yusuf YAKUPOĞLU’nun desteğiyle Başçiftlik‘ten 40 tane kız çocuğunun Tokat’taki halıcılık okuluna kursiyer olarak gönderilmesiyle başlamıştı, Başçiftlik 'in halıcılık serüveni. 1984 den başlayarak 5 yıl üst üste yapılan Başçiftlik Halı festivalleri ile geniş kitlelere ulaşan halıcılık, çevre il, ilçe beldelerden gelen çıraklarla, öğretmenlerle çevreye yayıldı.

Başçiftlik ve Halıcılık
Dönemin şahitlerinden Metin KILIÇ, Başçiftlik’e halıcılığın geliş sürecinde yaşananları şöyle anlatıyordu;“ Halıcılık fikrinin temelleri Tokattaki bir yol hikâyesinden sonra başlıyor. Vali Yusuf YAKUPOĞLU sanıyorum. Halıcılık fikrini ilk ortaya atan O. Başçiftlik’in kaderi yoksullukla yoğrulmuş. Halıcılığın temelinden önce o yıllara bir dönmek lazım. O zamanki köyün durumuna bir göz atacak olursak; ekili dikili alan yok, arazi engebeli ekime dikime uygun değil ayrıca verimsiz, %90’ı kıraç, iklim uygun değil 8 ay kış 4 ay yaz, sanayi ve ticaret yok, bizi büyükşehirlere bağlayan yol da yok. Bu nedenle her şey ateş pahası. Gücü kuvveti yerinde olan erkeklerin %90’ı GURBET KUŞU, kışın İstanbul’da amale…

Vali Yusuf YAKUPOĞLU,

1928 yılında Alucra’da doğmuştur. İlkokulu Alucra Ortaokulu okudu. Şebinkarahisar parasız yatılı imtihanını kazanarak 1945 yılında Erzurum Lisesi’nde mezun olmuştur. 1949 yılında devlet bursu imtihanını kazanarak siyasal Bilgiler okulunun idari şubesinde başarı ile mezun olmuştur. Üniversite mezunu 3 çocuk babasıdır.

Yusuf Yakupoğlu Suşehri, Muradiye, Şebinkarahisar, Bor kaymakamlığı yapmıştır.

Görgü ve bilgisini artırmak için Bir yıl Fransa’ya gönderilmiş. Yüksek İdarecilik okuluna katılmış ve pekiyi derece ile mezun olmuştur. Fransa dönüşü Beykoz ve Beşiktaş kaymakamlığı yapmış Beşiktaş kaymakamı iken bir taraftan da İstanbul Belediyesi Başkan Yardımcılığına getirilerek hizmet vermiştir.

Daha sonra, Elazığ, Tokat, Edirne, Çankırı valiliği yapmış, hizmet verdiği ilçelerde ve illerde birçok eser bırakmıştır. Görev yaptığı illerde YAKUPOĞLU HALICILIK OKULLARI ve Keban Barajı yolu üzerinde “Vefat ettikten sonra” VALİ YUSUF YAKUPOĞLU İLKÖĞRETİM OKULU yaptırılmıştır.

TÜRKİYENİN EN GENÇ VALİSİ olan Yusuf Yakupoğlu 1974 yılında görevi başında hakkın rahmetine kavuşmuştur.

Halk ne yapacak? Buna çözüm arayan Belediye Başkanı İhsan ŞEN’e zamanın valisi Yusuf YAKUPOĞLU bir öneride bulunur. “ Başkan yoksulluğu önlemek için insanlara iş ve aş temin etmek lazım… köydeki her aileden bana 40 kız çocuğu getir, bunlara halıcılık öğretelim, halı dokuyarak ailelerine ekonomik bir katkıda bulunurlar.” der. Teklif İhsan ŞEN’in aklına yatar ama kızlarını okula bile göndermekten imtina eden Başçiftlik’ten 40 kız nasıl bulunacak, babaları nasıl razı edilecek. O kalkınma gönüllüsü 40 kız bulunur. (Bunlardan biride benim ablam) kızların başına bekçi olarak Karagızın kör, aşçı olarak da Nurittin’in karısı tutularak Tokat’a gönderilen kızlar, bir sene sonra halı ustası olarak köye dönerler. Bunların öncülüğünde başlayan halıcılık faaliyeti 1971 yılından sonra büyük bir ivme kazanarak çevreye dağılmış, yakın vilayetlerde ve bölgede büyük bir iktisadi potansiyel oluşturmuştur. Başçiftlik merkezdeki tezgâh sayısı 1970’li yılların ortasında 1200’ün üzerindedir. Başçiftlik’te ilk halı dokuyan müteşebbis Asım YILDIZ’dır.”

Metin KILIÇ’a ilave olarak; 1971’de dönüş yapan 40 kursiyer kız önce İhsan ŞEN tarafından kurulan halı kooperatifinde halı dokumaya başladılar, zamanla halı tezgâhları evlere taşınmaya başladı.

Dönemin şahitlerinden Metin KILIÇ, halıcılığın Başçiftlik’in sosyal yaşamına etkilerini ise şöyle anlatıyordu; “1970 ve 80’li yıllar Başçiftlikli’nin yoksulluk zincirlerini kırıp refah ve medeniyete tanıştığı, sosyalleşip kapılarını sonuna kadar dışarı açtığı yıllardır. Geceleri sokakları halı dokuyan kızların kirkit ve türkü sesleri doldururken gündüzleri çevre il ve ilçelerden gelen çırak minibüsleri meydanlarda durmaktadır. Cıvıl cıvıldır Başçiftlik. Bu yıllar evde, okulda, sokakta, kahvede halı ve çıraktan başka bir şeyin konuşulmadığı zirve yıllarımızdır. Halıcılık zamanında köye çok bol para girişi oldu. Vatandaşın cebi ancak bu yıllarda para gördü. Bu parayla da Başçiftlik’in şehircilik alt yapısı oluştu. Barınabilecek evler bu para ile yapıldı. Eski yapılar yıkıldı yerine betonarme çok katlı evler dikildi. Evlerdeki çul çeçim-kilim yerini halıya bıraktı, mobilya ile tanışıldı. Başçiftlik’in çehresini Halıcılık değiştirdi. Elbette hepsi bu kadar değil. Başçiftlik halıcılığı Karadeniz bölgesindeki ekonomiyi canlandırmış, binlerce aile halıcılıktan ekmek yiyerek durumunu düzeltmiştir. Ben, İhsan ŞEN’in başkanlık yıllarına Başçiftlik’in yükselme dönemi diyorum. Başçiftlik’te Karacaören’de ve yakın köylerde birçok kişi tüccar oldu. Marangozluk, demircilik gibi sanayi canlandı.”

İhsan ŞEN’in 3. Döneminde festivallerle desteklenen halıcılık, 90’lı yıllarda duraklama yaşadığı yıllardır. Artık çırak bulunamaz, maliyetler halı fiyatlarına yansımaz. Ayrıca piyasada bir durgunluk, doygunluk yaşanmaktadır. Halı üreticileri, bir araya gelip kendi birliklerini oluşturamamışlar, piyasa başıboş bırakılmış, sahte tüccarlar, kalitesiz malzeme, hileli işçilik halıcılığın sonunu hazırlamış, Başçiftlik’te halı sektörü ölmüştür.

Başçiftlik Halı ve Spor Festivalleri
İlki olarak 1984 yılında düzenlenen ve İhsan ŞEN’in 1989’a kadar başkanlığının bitimine kadar 5 yıl boyunca süren halı ve spor festivali ile Başçiftlik ve Halıcılık bölgeye kültürel bir etkinlikle tanıtıldı.

Başçiftlik Belediye Başkanı İhsan ŞEN‘in Halıcılığı bölgeye ve ülkemize tanıtmak için düzenlediği Festivallerin en büyük destekçisi bu sefer de dönemin Tokat Valisi Recep YAZICIOĞLU oldu.

Vali Recep YAZICIOĞLU'nun desteğiyle 1984 yılı ilki düzenlenen Başçiftlik Halı ve Spor Festivali'nde İhsan ŞEN'in ricası ile sunucu olan Metin KILIÇ, festival fikrini ve yaşananları şöyle anlatıyor; “ Festival fikri nereden çıktı? Nasıl gelişti? bilmiyorum. Belediyeden verilen bir ilanla Başçiftlikli memurlar olarak ortaokulun salonunda toplandık, reis (İhsan ŞEN) bir konuşma yaptı. Festival fikrini ortaya koydu, saatlerce tartışıldı ve karar kılındı. Daha sonra etkinlikler için komiteler oluşturuldu. Bizde sunucu olarak seçildik. Daha sonra birkaç toplantımız daha oldu. Bu Festivalden sonra Karadenizin her yerinde Başçiftlik konuşulur oldu. Festivalimiz yerel ve ulusal basında geniş bir şekilde yer aldı. Tanıtımımız reklamımız yapıldı bize şan ve şeref verdi. Büyük bir organizasyondan alnımızın akı ile çıktık. Sonraki yıllarda Başçiftliklinin gittiği her köy ve ilçede kolay çırak bulmasında, yapılan bu festivallerin bıraktığı olumlu etkinin rolü çok büyük olmuştur.”

Başçiftlik, yapılan festivaller sayesinde çevrede kendini tanıtmış ve Başçiftlik’in ilçe merkezine dönüşmesinde etken oldu. Düzenlenen Halı festivallerinin bir amacı da halıcılıkta kaliteyi artırmak oldu, bu düşünce ile çeşitli dallarda “En kaliteli halı” yarışması tertip edildi ve birinci gelen halılara ödüller verildi.

İhsan ŞEN’in 1985 2. Halı ve Spor Festivali Açılış Konuşması;

Sayın Valim, değerli Kaymakam vekilim, pek muhterem Daire müdürlerim, kıymetli misafirlerim, sevgili Başçiftlikliler. 2. Başçiftlik Halı Festivali’ne hoş geldiniz der, hepinizi saygıyla selamlarım.

Bu neşeli günümüzde 26 Temmuz 1985 Cuma günü yani yarın, dün köy hizmetleri emrinde çalışan kasabamız ile çevre yollarını düzenleme hizmetinde bulunan, köy hizmetleri müdürlüğü emrinde çalışan 2 greyder görevlisi, henüz sebebi bilinmeyen bir nedenle Kocapınar mevkiinde greyderlerin devrilerek bu 2 görevlinin hayatlarını kaybetmişlerdir. Bu yüzden çok üzüntülü ve kederliyiz. Hayatlarını kaybeden ve görev başında ölen 2 kardeşimize cenabı Haktan rahmet, yakınlarına, mensup olduğu teşkilat müdürüne ve mesai arkadaşlarına baş sağlığı dilerim. Bu moral içinde sizleri uzun uzadıya rahatsız ettiği düşünmüyorum. Ancak yapılan bunca hazırlığı ve Başçiftlik halıcılığına ve festivalimizin nedenlerine kısaca değinmek istiyorum..

Kıymetli misafirlerimiz, 1971 yılında başlayan halıcılığımız, kısa zamanda çığ gibi büyüyerek memleket ekonomisine büyük bir katkısı olmuştur. Biraz sonra büyüyen halıcılığımızın yanı sıra şu hissiyatımı ve bildiklerimi anlatmaktan geçemeyeceğim. Son aylarda basından ve radyo haberlerinden öğrendiğimize göre memleketimizin birçok yerlerinde adı olup kendisi meydanda bulunmayan festivaller düzenlenmektedir. Karpuz festivali, vişne festivali, baston festivali bunlara birer örnektir. Gerçi festivaller tanışma, birlik, beraberlik olma gibi faydaları mutlaka vardır. Hal böyleyken Başçiftlik halı festivalinin önemi çok büyüktür.

1971 yılında 40 çocuk ile başlatılan Başçiftlik halıcılığı kısa zamanda çevrede yayılarak büyük bir varlık göstermiştir. İşin en önemli yanı da Başçiftlik’te dokunan halıların çokluğu değildir. Başçiftlik kasabasının enteresan bir halı okulu olmasıdır. Şöyle ki çevre illerden getirilen halı çırakları, evlerde pansiyon usulü istihdam edilmekte, bu çocuklar evlerde 1 yıl kalarak halıyı öğrenip usta hale getirilmektedir. Usta olan çocuklara ev sahibi bir tezgâh verip memleketine kadar götürmekte ve ev sahibi bu tezgahı o evde kurup faaliyete geçirerek o kişinin de halı dokumasını da temin etmektedir. Bu yüzden yöremizde halıcılık büyümüş ve gelişmiştir.

1984 yılı içinde ilkokul öğretmenlerine ev ev gezdirilerek yapılan ankette, 1975 yılından 1984 yılına kadar Tokat, Amasya, Giresun, Sivas, Ordu, Samsun, Çorum, Sinop, Yozgat, Gümüşhane, Trabzon, Erzurum ve Kars vilayet, kaza ve köylerinde 18 bin 765 çırak gelerek halı ustası olarak memleketlerine döndükleri ve giderken de birer tezgah götürdükleri yapılan anket sonucu anlaşılmıştır. Ancak anket sırasında bir kısım Başçiftlikli bu işin sonunda vergi alınacak, bu işe ben karışmam gibi düşüncelerle beyanlarda bulunmadığından Başçiftlik’te bulunan halı ustası sayısı 18 bin 765’in çok üstündedir.

2, 3 yıl evveline kadar halılarımız değer parasına satıldığı halde gerek ithal şurubu ve gerekse ham madde bozukluğu yüzünden halı satışlarımızda bir gerilemenin olduğunu görüyoruz. Umuyoruz ki bundan sonra satışlar açılıp üreticimizin yüzü gülecektir.

Kıymetli misafirlerimiz, yukarıda saymış bulunduğum vilayetler ile vilayetlerde halı öğrenmiş ustalar, oralarda boş durmayıp onlarda halıcı yetiştirip bu yerlerde tahminen, yalnız bu yıla münhasır olmak üzere saymış bulunduğumuz vilayetlerde 250 bin tezgahın bulunduğu aşağı yukarı tespit edilmiştir. Ortalama her tezgahtan yıl 15 m2 halı çıkmaktadır. 250 bin tezgah bu işi yaptığına göre yöre ve yakın vilayetlerimizde 3.750.000 m2 halı dokunmaktadır. Bu rakam yıllıktır. Bugün ortalama halı fiyatı 45 bin liradır. 3.750 bin, 45 bin Türk lirasıyla çarpılırsa 168.750.000.000 liralık halı alışverişimiz olduğu mutlaktır. Bu rakam hayal gibi görülmektedir. Fakat hayal değil gerçektir. Kasabamızda halı tüccarı 10’nun üzerindedir. Niksar’da 30’nun üzerinde. Halıcı olan vilayetlerde halıcı olan tüccarları tespit etmek mümkün değildir. En ufak bir halı tüccarının yıllık cirosu milyarın üzerindedir. Bu rakamlar ışığında altında Başçiftlik’ten dağılan halıcılığın memleket ekonomisine olan faydası apaçık ortadadır.

Değerli misafirlerimiz, dokuduğumuz halı hereke tipidir. Bir başka tip halı genelde dokunmamaktadır. Ancak halıcı ve Başçiftlikli Asım YILDIZ, ipek halı üretimine teşebbüs etmiş ve bundan olumlu neticeler almıştır. Dokutturduğu 4, 5 kadar ipek halıları 4 ile 5’er milyon liraya satmıştır. Bu da bir vakadır. Ayrıca bugün burada açılışını yapacak olan DURUDER HALICILIK hereke tipi halıdan daha ince bir halı malzemesi temin ederek yöre halıcılığımıza yeni bir çığır açmayı düşünmektedir. Elbette ki böylece her şey yeniye ve iyiye doğru gidecektir. İşin en önemli bir yanı da dokuyup piyasaya arz ettiğimiz bu halılarımızın tamamı ihraç edilmektedir. Böylece halıcılığımızın memleketimiz için büyük bir döviz kaynağı olduğu ortadır. Sadece Başçiftliklilerin gayreti ve özel teşebbüsü, ticareti yüzünden gelişip bu hali almıştır.

Değerli misafirlerimiz, görüldüğü gibi Başçiftlik, 1450 m yukarıda olup arazi mümbit değildir. Bu yükseklikte ektiğimiz verimsiz idi. Halkımızın büyük bir kısmı yılın çoğu zamanını büyük kentlerde işçilikle geçinirlerdi. Çok zor geçimimiz vardır. Şimdi halı istenilen parayı etmese bile geçimimiz halıcılığa bağlıdır. Elbette buna yöre, köy ve kasabalarımızda dâhildir. Şimdi halı istenilen para etmese bile gelecekte daha büyük para edeceğinden eminiz. Burada tüccarlarımıza da tavsiyelerimiz üreticiye iyi malzeme satmaları olacaktır. Zira ham maddesi daha doğrusu demiri, çimentosu iyi olmayan apartman yıkılmaya mahkum olduğu gibi kötü malzeme ile dokunan halı da para etmeyeceği ve kıymeti düşük olacağı herkesçe bilinmelidir.

Kıymetli misafirlerimiz, bu şartlar içerinde sizleri rahatsız ettiğim için affımızı diler, hepinize saygılarımı sunar, festivalin çevremize, memleketimize hayırlı ve olmasını dilerim.

Saygılarımla…

1985 yılından düzenlenen 2. Halı ve Spor Festivalinde sahneye çıkan Mihrican BAHAR, türkü öncesi Başçiftliklileri; “İlk defa Başçiftlik'e gelmiş bulunuyoruz, hakket çok çok güzel. Halılarımız çok güzel. Allah kızlarımızın bileklerine güç versin diyoruz.” sözleriyle selamlıyor ve “Halı dokurum halı” türküsünü seslendiriyordu.

Sadece Mihrican BAHAR değil dönemin bir çok ünlü ses sanatçısı ve sporcu festivallerin konuğu olmuştu. Dönemin şahitlerinden Metin KILIÇ, o dönemin konuklarını şöyle anlatıyordu “Sayın valimizin (Recep YAZICIOĞLU), annesi ve babası da gelmişlerdi. Sadece yöresel sanatçılar değil Canan BAŞKAYA, Fatma EĞİLMEZ gibi THM sanatçılarının yanı sıra Kırkpınar’ın büyük pehlivanları da davet edildi. Türkiye’nin çok namlı pehlivanları Başçiftlik er meydanında uzun yıllar kozlarını paylaşmışlardır. Başçiftlik güreşlerine katılan ünlü pehlivanlardan bazıları: Fevzi ŞEKER, Reşit KARABACAK, Recep KILIÇ, Servet AYDEMİR, Mehmet UZUN, Sebahattin ÖZTÜRK, Zekeriya GÜÇLÜ ve adı şu anda aklıma gelmeyen pek çok ünlü pehlivan…

Festivalimiz Türkiye çapında bir üne kavuştu. Daha sonra da pek çok ünlü sanatçı yöre halkına konserler verdi.”

1. Bölüm “ Başçiftlik'in Efsane Başkanı İhsan ŞEN ” Haberi için Tıklayınız...