dönem Tokat'ın merkezi ve tek caddesi olan Behzat'ta, 2. Abdülhamid'in tahta çıkışının 25. yılı şerefine yaptırılan, 1917 yılında alafrangaya çevrilen saat kısmı ile yaklaşık 115 yıldır zamana tanıklık eden, günümüzde Tokat Belediyesi tarafından yürütülen “Tokat Aydınlanıyor, Tarih Canlanıyor” projesi kapsamında led ile ışıklandırılan, şehr-i Tokat'ın en önemli sembollerinden, tarihi saat kulesinin bilinmeyenlerini, geçmişten günümüze zamana tanıklık eden saat kulelerinin tarihiyle birlikte derledik.
Günümüzde Anadolu'da bir çok şehrin meydanlarında ve işlek caddelerinde inşa edilmiş veya inşa edilmekte olan bir çok saat kulesi karşılamak mümkün. Ne kadar demir yolu gibi geç gelse de saat kuleleri bu toprakların evlatları tarafından çabucak sahiplenilmiş, özellikle 2. Abdülhamid 'ın öncülüğünde yurdun dört bir tarafında yayılmış saat kuleleri, geçmişten günümüze şehirlerin odak merkezi olmuşlar.
Saat kuleleri tarihi 14.yy itibaren Avrupa'da başlamış, ülkemizde ise 18. ve 19. yy'larda ancak yaygınlaşmış. Bunun en büyük sebebi olarak Osmanlı'da Müslümanların halihazırda günlük zaman dilimlerini belirleyen 5 vakit ezan gibi bir mekanizmalara sahip olması, Minarelerin doğal bir saat kulesi vazifesi görerek insanların ihtiyaçları karşılamakta olmasıdır.
Osmanlı'da 17.yy'dan itibaren başlayan Avrupa'daki bilim ve sanayideki gelişmeler mihvalinde yapılan reform hareketlerinin etkisiyle batılalaşma hareketinin simgesi olarak Saat kuleleri bu topraklarda yaygınlaşmaya başladı. Evliya Çelebi'nin Seyehatnamesinde, Osmanlı topraklarında ilk saat kulesi 1577 tarihli Üsküp, Anadolu'da ise 1797 tarihli Safranbolu saat kulesi olduğunu belirtir.
Döneminde 144 saat kulesi yapılan Sultan 2. Abdülhamid Hanı'n tahta çıkışının 25. ve 30. yıl dönümlerinde şehirlerin valileri saat kulesi yaptırıp sultana sunma yarışına girmişler. 1884 Ankara, 1885 Muğla, 1894 Çorum, 1901 İzmir, 1901 İzmit, 1902 Tokat, 1905 Bursa ve 1906 Kayseri Saat Kuleleri dönemin bilinen önemli eserlerindendir. O dönem yapılan en görkemli ve açılışı en şatafatlı olan 100 yıllık tarihiyle günümüzde de şehrin simgesi olmayı başaran İzmir Saat Kulesi'dir. Osmanlı'da başlayan saat kulelerinin yapımı Cumhuriyet dönemi valileri tarafında da devam etmiş, halen şehirlerin simgesi durumundaki bir çok kule bu dönemde yapılmıştır.
Şehirler için bu kadar önemli olmalarına karşın saat kulelerine karşı genel bir vefasızlık gösterilmiş. Tarih bunun örnekleriye doludur. Edirne Saat Kulesinin dinamitle patlatılması, Amasya Saat Kulesinin köprü inşaatı için yıkılması en hazin olanları. İzmir Saat Kulesi bile ciddi bir tamir görmemiş hatta üzerindeki Osmanlı tuğralı işlemeleri kaldırılmıştır. Sivas Kalesinde yıkılan bir saat kulesinin varlığı bile yıllar sonra fark edilmiştir.
İstanbul'daki saat kuleleri Anadolu şehirlerindeki kadar önemli bir figür olamamıştır. İstanbul'da ise günümüze kalan belli başlı saat kuleleri ise Dolmabahçe Saat Kulesi, Hamidiye Saat Kulesi, Şişti Etfal Saat Kulesi ve Tophane Saat Kulesidir. Bunların haricinde İstanbul'da çatılarda yada binaya bitişik nizamda saat kuleleri olan Haydarpaşa ve Sirkeci Garları, İstanbul Üniversite Kapısı örnek olarak gösterilebilir.
Sultan 2. Abdülhamid Han döneminde yapılan saat kulelerinden biri de günümüzde de şehrin simgelerinden olan tarihi Tokat Saat Kulesi'dir.
Saat kulesinin bulunduğu cadde o dönem Tokat'ın merkezi ve tek caddesi olması, valilik hükumet binası, jandarma binası burada bulunması hasebiyle halk ile devlet işlerinin görüldüğü, peynir, süt, yoğurt, çökelik satan yerler, kasabı, berberi, terzisi, fırını, şifalı bitkilerin satıldığı, eczanesinin bulunduğu Tokat'ın en canlı bölgesidir.
1902 yılında Sultan 2. Abdülhamid'in tahta çıkışının 25. yılı şerefine Mutasarrıf Bekir Paşa ile Belediye Başkanı Enver Bey'in çabaları ile 1902 yılında, Kanuni Sultan Süleyman döneminde 1535 yılında Behzat çayına adını veren Fakihoğlu Hacı Behzat tarafından yaptırılan Behzat Camisi yanında yaptırılmıştır. 1917 yılında alafrangaya çevrilen saatin sesi kentin her semtinden rahatlıkla duyulmaktadır.
Yaklaşık 115 yıldır zamana tanıklık eden ve Şehrin her tarafından görülebilen tarihi saat kulesi; 38 metre yüksekliği, 133 merdiveniyle geçmişten günümüze Tokat'ın en önemli simgelerin biri olup yerli ve yabancı turistlerin ilgisini çekmeye devam etmektedir.
Tarihi Tokat Saat Kulesi'nin ise teknik özellikleri ise şöyle; 4 kubbeden oluşan saat kulesinin en üst katında bulunan ve her yarım saatte bir çalan çanın da kurulduğu günden beri orijinalliğini koruyor. Saat mekanizması en üst kattaki bacadan aşağı doğru sarkıtılmış iki halat sayesinde çalışıyor. Bu halatların ucunda biri 350 kilogram diğeri 150 kilogram ağırlığında taş bağlı, onlar çalıştıkça aşağı doğru iniyor. Ağırlıklar bu tarihi mekanizmayı 115 yıldır çalıştırıyor. Saatin terazisi hassas bir çubuk üzerinde duruyor ve tek çubuk 4 saati birden çalıştırıyor.
2015 yılında başlayan ve Tokat Belediyesi tarafından yürütülen “Tokat Aydınlanıyor, Tarih Canlanıyor” projesi kapsamında led ile ışıklandırılan saat kulesindeki saatin bakımı yaklaşık 26 yıldır, kulenin altındaki mekanda iş yeri olan saatçi Ahmet UNAN tarafından her hafta kuleye çıkarak yapılmaktır.
Hasan AÇIKEL Tokattan.net
